 Zdzisław Ludwik Szeliski
(18 sierpnia 1924 - 23 stycznia 2018),
żołnierz Powstania Warszawskiego, pseudonim "Zdziś",
"1639".
Urodził się 18 sierpnia w 1924 roku w Drohiczynie nad
Bugiem. Rodzicami byli Włodzimierz Szeliski i Janina z
Rymszów Szeliska. Zmarł 23 stycznia 2018.
Nr legitymacji AK 6560. Dowódca drużyny, sierżant
podchorąży.
Oddział: Armia Krajowa - zgrupowanie "Paweł" -
batalion NOW-AK "Antoni" - 2. kompania "Anna", od
7.08.1944 - Grupa "Północ" - zgrupowanie "Róg" - batalion
"Gustaw" - kompania "Anna".
Teren działania: Wola - Stare Miasto - kanały -
Śródmieście Północ.
Ranny 13.08.1944 r. na ul. Kilińskiego podczas eksplozji
zdobycznego niemieckiego "ciężkiego nosiciela ładunków"
(Sd.Kfz. 301 Ausf. C - Schwere Ladungsträger B-IV
Borgward).
13
sierpnia na Starym Mieście powstańcy zdobyli niemiecki
czołg, a właściwie transporter opancerzony
wykorzystywany do przewożenia i stawiania min. Gdy wokół
zdobyczy ustawionej tryumfalnie na ulicy Kilińskiego
zebrał się ogromny tłum wiwatujących żołnierzy i
mieszkańców Starówki, nagle doszło do potężnej
eksplozji. Niemcy zdalnie odpalili przewożone w
transporterze ładunki. Masakra, która przeszła do
historii Powstania jako wybuch czołgu-pułapki pochłonęła
życie ponad 300 powstańców i cywilów. Wśród zabitych
znaleźli się niestety także Michał Woynicz - Sianożęcki,
Janek Pawłowski i Adaś Gacek. Zdzich Szeliski został
ciężko ranny.
Przed wybuchem PW
brał udział w szkoleniach przygotowawczych. W czerwcu
zorganizowano obóz dla zastępowych w celu przygotowania
ich do poprowadzenia własnych obozów zastępów. Komendantem
tego obozowego kursu był Zdzich Szeliski, a odbywał się on
w Zalesiu Górnym pod okiem Zyga Wierzbowskiego. „(…)
Intensywne szkolenie, biegi, gry , a szczególnie „menażki”
i ogniska bardzo zżyły chłopców ze sobą. Obóz wypadł
dobrze.(…)” Zdzich Szeliski – Relacja , Londyn
1946r.
W lipcu 1944 odbył się kolejny XXII obóz drużyny. Obozy te
były kamuflowane jako prywatne kolonie, którymi kierowała
jedna z matek. Zdobywano stopnie i sprawności oraz
przygotowywano się do wypełniania przyszłych zadań
pomocniczych doskonaląc technikę harcerską. Obozy
wizytowali drużynowi i przyboczni („Zdziś”, „Witek
Biały”, „Stefan”, ”Zbyszek”), zastępca hufcowego phm.
Andrzej Zieliński oraz hm. „Rokita”.
W tym czasie starsi harcerze i instruktorzy posiadający
przydziały wojskowe intensywnie przygotowali się do tego,
czego wszyscy się spodziewali – do otwartego wystąpienia
zbrojnego przeciw Niemcom. Szare Szeregi zorganizowały coś
na kształt, jak byśmy to dziś nazwali, "praktyk" w
oddziałach partyzanckich AK. Część plutonowych i
zastępowych, między innymi Zbyszek Stok i Zdzich
Szeliski, odbyła takie tygodniowe szkolenie i
ćwiczenia w oddziale AK „Szarego” (Antoni Heda) na
Kielecczyźnie. Poza patrolami do sąsiednich wiosek i
ćwiczeniami z bronią, chłopcy brali udział w akcji
opanowania pociągu z amunicją na trasie Skarżysko Kamienna
- Końskie.
Po Powstaniu Warszawskim dostaje się do niewoli
niemieckiej - jeniec Stalagu XI B Fallingbostel, nr
jeniecki 140309.
W roku 1951 emigruje do Kanady i zamieszkuje w Montrealu.
W 1954 r. poślubia Jadwigę Mieszkowską. W roku 1991
przenoszą się do Ottawy.
Więcej szczegółów z życiorysu poniżej w nekrologu w języku
angielskim oraz w zapisie rozmowy pana Szeliskiego z Anną
Piłat w roku 2005.
Msza Żałobna w kościele Św. Jacka,
201 LeBreton Street North, Ottawa
w sobotę, 27 stycznia 2018 o godz. 12:00.
 SZELISKI, Zdzislaw Ludwig
1924-2018 Zdzislaw (Dick) Szeliski, retired P. Eng., died
peacefully in his sleep on January 23 in his 93rd year.
Beloved husband and best friend of Jadwiga, née Mieszkowska
(d. 2011). Devoted father of Richard (Lyn McCoy) of Seattle
and Barbara (Ian Scott) of Chelsea, Québec. Best and very
loved dziadek to Graham, Anne, Stephen, and Sarah.
Born in Poland, in WW II was a member of the Polish
Underground Army (A. K.) and took part in the August 1944
Warsaw Uprising. He was decorated with the Cross of the
Polish Home Army and the Cross of the Warsaw Uprising.
After liberation from P. O. W. camp in Germany, he joined
the Second Polish Corps in Italy and later went to London,
U. K., where he completed his civil engineering studies. In
1951, he immigrated to Canada and started working as a
Design Engineer in the Canadian National Railways in
Montreal. Thirty-five years later, he retired as the Chief
Engineer - Bridges and Structures.
In this capacity, he was responsible for the design,
construction, and maintenance of the many railway bridges
and building facilities throughout Canada. He attended
several engineering conferences in Canada and the U. S. A.,
presenting papers on bridge technology and history.
After retiring from CNR, he worked for eight years as an
Executive Consultant for CANAC International, engaged in
several international railway projects.
In 1954, Zdzich married Jadwiga Mieszkowska, and for 56
years loved every moment of her companionship. In 1991, they
moved from Montreal to Ottawa. Dick's attentive devotion to
his family and friends, his love of travel, get-togethers,
and adventures will be missed by all.
The family would like to thank the caring staff of the
Assisted Living floor at the Rockliffe Retirement Residence.
Family and friends are invited to the Funeral Mass to be
celebrated on
Saturday, January 27 at 12 p.m.
at St. Hyacinth Church,
201 LeBreton Street North, Ottawa.
Private burial at Beechwood Cemetery.
In lieu of flowers, donations to the Hospice at May Court
would be appreciated
Zdzisław Ludwik
Szeliski - Biogram Powstańca
Warszawa, 28 września 2005 roku
Rozmowę prowadziła Anna Piłat
Proszę się przedstawić i podać datę i miejsce urodzenia?
Nazywam się Zdzisław Ludwik Szeliski. Urodziłem się 18
sierpnia w 1924 roku w Drohiczynie nad Bugiem. Rodzicami
moimi byli Włodzimierz Szeliski i Janina z Rymszów Szeliska.
Jaki nosił pan pseudonim i do jakiego oddziału należał?
W 1942 roku wstąpiłem do konspiracji, była to Narodowa
Organizacja Wojskowa – NOW, która była wówczas oddzielną
jednostką, a w 1943 roku dołączyła do Armii Krajowej. W
naszej organizacji nie dawano pseudonimów, tylko numery.
Miałem numer 1639. Jak wychodziliśmy z Powstania, dostaliśmy
legitymacje i wtedy dowódca, który mnie osobiście znał,
napisał, że jestem „Zdziś” – więc miałem pseudonim „Zdziś”.
Ale w czasie konspiracji byłem znany tylko pod numerem 1639.
Jak pan pamięta swoje życie przed 1939 rokiem?
Ponieważ ojciec był oficerem, był przenoszony w różne
miejsca. Około 1925–1927 roku przenieśliśmy się do Warszawy,
gdzie ojciec pracował w Sztabie Głównym, był tam
dyplomowanym majorem Wojska Polskiego.
Najpierw chodziłem do szkoły powszechnej Giżyckiego na
Mokotowie. Po skończeniu tej szkoły zacząłem gimnazjum
imienia Stanisława Staszica na ulicy Noakowskiego –
naprzeciwko Politechniki. W 1937 roku zmarł mój ojciec. Do
wojny w 1939 roku skończyłem trzy klasy gimnazjalne.
Wojna zastała mnie w Wilnie na wakacjach. Potem razem z
matką przekroczyliśmy granicę – bo już wtedy była
definitywnie granica między strefą okupowaną przez Sowietów
a strefą niemiecką – do Warszawy. Nasze mieszkanie było
troszkę uszkodzone, ale nie było zdemolowane.
Zacząłem uczęszczać na tajne komplety gimnazjalne i w 1942
roku zrobiłem dużą maturę. Potem pracowałem, żeby dostać tak
zwany Ausweis – zaświadczenie potrzebne, by nie wywieźli
mnie do Niemiec.
Uczęszczałem też na tajną Politechnikę w Warszawie. To się
nazywały Kursy Rysunku Technicznego, odbywały się w
sąsiedztwie ulicy Noakowskiego, tam, gdzie było gimnazjum
Śniadeckich. Skończyłem tam pierwszy rok. Potem się zaczęło
Powstanie.
Kiedy zatknął się pan pierwszy raz z konspiracją?
Do konspiracji wstąpiłem w 1942 roku, z tym, że już
wcześniej byłem w harcerstwie konspiracyjnym, w 16. WDH
imienia Zawiszy Czarnego – była to jedna z bardziej znanych
drużyn warszawskich. Myśmy niedługo po rozpoczęciu wojny
rozpoczęli konspirację, więc byłem jednym z pierwszych,
którzy przeszli kurs zastępowych. Potem tworzyliśmy zastępy
i drużyna się powiększała. To była jedna linia pracy
konspiracyjnej.
Druga [linia] była jak wstąpiłem do Narodowej Organizacji
Wojskowej – NOW. Mieliśmy normalne szkolenie, potem była
podchorążówka, której dowódcą był Andrzej Sanecki. W 1943
roku skończyłem podchorążówkę – był to pierwszy turnus.
Drugi turnus był na wiosnę 1944 roku – i tam byłem
wykładowcą terenoznawstwa, ponieważ terenoznawstwo dobrze
znałem. Takie było życie przed Powstaniem.
Czy zajmował się pan w czasie okupacji pracą zarobkową?
Pracowałem. To była praca biurowa w fabryce, która
wykonywała jakieś części mechaniczne, które potem Niemcy
używali do montażu sprzętu wojennego. Było to pod zarządem
niemieckim oczywiście i dlatego miałem dobry Ausweis, czyli
zaświadczenie, że jestem potrzebny dla wysiłku wojennego.
Jak pan zapamiętał Powstanie?
Przed samym Powstaniem wyjechałem razem z moim przyjacielem
Zbyszkiem Stok-Stokowcem na krótki trening do partyzantki w
lasach w Górach Świętokrzyskich, gdzie była grupa „Szarego”
– dowódcą był Antoni Heda. Poza patrolami do sąsiednich
wiosek i ćwiczeniami z bronią, braliśmy udział w akcji
opanowania pociągu z amunicją na trasie Skarżysko-Końskie.
Pobyt w partyzantce trwał tydzień i był umożliwiony przez
„Szare Szeregi”. To szkolenie było niezależne od pracy
konspiracyjnej w oddziale NOW.
Na pewien czas przed Powstaniem – oczywiście nie
wiedzieliśmy, kiedy Powstanie wybuchnie, ale szykowaliśmy
się do niego – podzielono nas i dano nam przydziały. Byłem
początkowo przydzielony do kompanii „Danuta”, a potem do
kompanii „Anna”. Dowódcą „Anny” był Andrzej – miał pseudonim
1072. Znałem go stąd, że przed wojną był moim zastępowym w
16. Warszawskiej Drużynie Harcerskiej. W konspiracji nie
powinniśmy znać nazwisk, ale akurat się tak zdarzyło, że
dużo byłych czy obecnych absolwentów gimnazjum Staszica
należało do tej organizacji. NOW była organizacją nastawioną
narodowo – nie były to Narodowe Siły Zbrojne, ale mieliśmy
poglądy narodowe.
W południe 1 sierpnia zostałem zawiadomiony o godzinie „W”.
Zebraliśmy się na Lesznie. Było ogólnie mało broni, ale
podchorążowie dostali pistolety albo granaty. Nie mieliśmy
żadnego przydziału, żeby coś atakować, byliśmy w tak zwanym
odwodzie. Pierwszą noc siedzieliśmy w domu na Lesznie, a
potem do komendanta przyszedł goniec i przeszliśmy przez
Stawki na Wolę.
Stawki były takim szczęśliwym miejscem dla Powstańców, że
zostały zdobyte i tam były magazyny. Umundurowaliśmy się w
ochronne kurtki tak zwane panterki.
Na Woli zakwaterowali nas na Młynarskiej i pierwszym z
naszych zadań było budowanie barykad. Na ulicy Wolskiej była
trasa, którą Niemcy przechodzili z południa Warszawy, potem
przez most Kierbedzia na Pragę, która była w rękach
niemieckich. Myśmy przewracali wagony i łamaliśmy bruk.
Ludność cywilna pomagała nam, ale główne myśmy, żołnierze to
robili.
Następnego dnia czołgi niemieckie zaczęły się przebijać.
Dostaliśmy butelki z benzyną, trzeba je było zapalać i
rzucać na czołg. Niestety wyszło tak, że zaczęliśmy rzucać
za wcześnie. Czołg nadjechał nieuszkodzony, lufę skierował
na nasz budynek. Wszyscy schowaliśmy się do tylniego pokoju.
Jak walnął, to kurz się posypał. Szczęśliwie nikt nie został
zabity, kilku było rannych od odłamków.
Pamiętam że, byliśmy zakwaterowani na Młynarskiej –
naprzeciwko cmentarza ewangelickiego w domach, skąd ludność
była wypędzona przez Niemców.
W nocy – to był trzeci lub czwarty sierpnia, słychać było
warkot samolotów i okazało się, że były zrzuty. Akurat na
podwórko, gdzie myśmy stali, był jeden zrzut. To była wielka
radość. [Dostaliśmy] trochę stenów – to była broń, którą
myśmy znali, były też miotacze ognia, [broń]
przeciwpancerna, ale tylko niektórzy się znali na tym. Była
wielka radość, że udało się to zdobyć. Z tym że musieliśmy
się wszystkim podzielić z innymi oddziałami.
Potem mieliśmy kilka patroli rozpoznawczych. Niestety
sytuacja na Woli szybko się bardzo pogorszyła i zaczęły
chodzić pogłoski, że idziemy do Kampinosu. Ale, jak się
okazało, droga do Kampinosu była zamknięta. Potrzebowali nas
na Starym Mieście, więc myśmy się tam przedostali – jeszcze
można było przejść przez getto. Byliśmy jednym z ostatnich
oddziałów, które opuściły Wolę. Niestety okazało się, że
Niemcy na Woli mordowali ludność cywilną. Trochę z naszych
kolegów też tam zginęło w walce. Z tym że jak
przechodziliśmy na Stare Miasto, to ludzie z naszego
oddziału, którzy nie byli początkowo w konspiracji a
dołączyli do nas (byli to ochotnicy) i nie mieli broni,
zostali rozpuszczeni do swoich domów.
Doszliśmy na Stare Miasto i wtedy nas przegrupowali i
kompania „Anna” została wcielona do Batalionu „Gustaw”
Zgrupowania „Róg”. Naszym zadaniem była obrona Starego
Miasta od strony Rynku na ulicy Piwnej i Podwale. Doszliśmy
tam 6 sierpnia. Byliśmy zakwaterowani na ulicy Kilińskiego
numer trzy, codziennie pełniąc obronę barykad.
Bardzo dobrze pamiętam jedno wydarzenie. To było w nocy z
dwunastego na trzynastego sierpnia – mieliśmy wartę na
barykadzie zamykającej ulicę Piwną od placu Zamkowego.
Zostaliśmy zwolnieni o szóstej czy siódmej rano przez inną
kompanię naszego batalionu. Poszliśmy na nasze kwatery na
drugie piętro na ulicy Kilińskiego. Poszliśmy od razu spać,
a około piątej czy szóstej po południu obudził nas wielki
hałas. Wylegliśmy na balkon – a byliśmy na drugim piętrze –
i patrzymy, a tam jest taka mała tankietka niemiecka pokryta
sztandarem polskim i wielki tłum ludzi, słychać było
okrzyki: „Zdobyliśmy czołg! Wiwat!”. Było wielkie
poruszenie. Potem musiał być wybuch czołgu. Nie pamiętam jak
to było, bo obudziłem się dopiero następnego dnia w południe
w wielkiej sali. Była to sala konferencyjna jakiegoś
ministerstwa i tacy ludzie leżeli jak ja – [niektórzy] już
nie żyli. Byłem cały zalany krwią. Okazało się później, że
miałem dużą ranę na brodzie, a w szyi były odłamki. Leżałem
tylko w majtkach, nie miałem ubrania, byłem tylko nakryty
kocem. Tak leżałem przez kilka godzin. Potem mnie znalazł
mój dowódca plutonu Wojtek Sarnecki – myśmy go znali jako
1071 – było dwóch dowódców o podobnych nazwiskach: jeden był
Sanecki a drugi Sarnecki. Znalazł mnie [właśnie] Wojtek
Sarnecki, zawołał kilku kolegów, przenieśli mnie na
prowizorycznych noszach do małego szpitalika, który był w
piwnicy domu, gdzie myśmy mieli kwatery. Tam leżałem –
kurowałem się, zmieniali mi opatrunki, dawali jedzenie.
Dokładnie nie pamiętam, jak to wszystko wyglądało, bo byłem
oszołomiony całym wydarzeniem, straciłem dużo krwi. Po dwóch
tygodniach dostałem czyjeś ubranie, bo moje zniknęło i
wyszedłem na ulicę, żeby zobaczyć jak ten dom wygląda.
Okazało się, że balkonu, na którym stałem z kolegami – nie
ma. Co się ze mną wtedy stało? – nie wiem. Albo ten wybuch
mnie wypchnął do środka albo spadłem na kogoś, bo nie miałem
nic połamanego, a to było drugie piętro.
Kilkanaście lat temu wyszła książka Roberta Bieleckiego pod
tytułem: „Długa 7”. Ku mojemu zdziwieniu ukazałem się tam na
liście zabitych. Okazało się, że pośród ludzkich członków i
ubrań znajdywano dowody tożsamości, tak zwane kenkarty, i
tam też znaleźli i moją kartę. Nie mogli nic sprawdzić, bo
przecież było wielkie zamieszanie w czasie Powstania, więc
umieścili mnie na liście zabitych. To podobno prorokuje
długie życie.
Jak już mogłem się poruszać i miałem ubranie, przeszliśmy
kanałami – chyba 1 września – wtedy, kiedy zaczęła się
ewakuacja rannych, tych, co mogli jeszcze chodzić. Pamiętam,
jedna z sanitariuszek, Magda Magreczyńska, pomagała mi w
przejściu. Wchodziliśmy do włazu na placu Krasińskich – tam,
gdzie teraz jest [tablica na ścianie] – a wychodziliśmy na
Nowym Świecie, róg Wareckiej. Kiedy się wchodzi do kanału
czuć nieprzyjemny zapach, jest zimna woda sięgająca powyżej
kolan. Trzeba było się trzymać jeden drugiego, bo nie było
żadnego oświetlenia. Co pewien czas musieliśmy się
zatrzymać, bo słychać było kroki żołnierzy niemieckich.
Trasa wiodła wzdłuż Krakowskiego Przedmieścia. Były obawy –
akurat nam się to szczęśliwie nie trafiło – że Niemcy będą
wrzucać granaty albo karbidówki, żeby zatruć ludzi. Co
pewien czas [człowiek] się o coś potykał – może ktoś tam
upadł czy rzucił plecak. Trzeba było iść bardzo ostrożnie.
Trwało to jakieś dwie godziny. Wyszliśmy do rogu Nowego
Światu i ulicy Wareckiej. Wówczas była tam cukiernia
„Napoleonka” – teraz jest tam plakat na murze, który podaje,
że tutaj wychodzili obrońcy Starówki. Czekali tam na nas
harcerze i harcerki, myli nas, dawali coś do picia – kawy
czy wody. I wówczas nastąpiło lub mogło nastąpić pierwsze
spotkanie z moją żoną, gdyż piętnastoletnia Jadwiga
Mieszkowska była jedną z tych harcerek opiekujących się
nami. A naprawdę poznałem moją małżonkę dziesięć lat później
w Montrealu i wówczas dogadaliśmy się, że podczas Powstania
byliśmy w tym samym miejscu, w tym samym czasie. Potem
odprowadzali nas na kwatery albo do szpitala. Po wyjściu z
kanału nadal byłem jeszcze ranny, ale zgłosiłem się do
oddziału.
Mój oddział, który w większości [składał się z] niedobitków,
był częściowo zakwaterowany w Śródmieściu Północ, a
częściowo w Śródmieściu Południe, a ja ponieważ miałem
rodzinę na [ulicy] Pięknej, mieszkałem tam do zakończenia
Powstania. Codziennie chodziłem na zmianę opatrunku do
szpitala na Kruczej.
Pod koniec września, kiedy już byłem na siłach, powstała
kwestia, czy zostać z cywilami, czy wychodzić z wojskiem.
Ponieważ miałem kilku dobrych przyjaciół w takim stanie jak
ja, zdecydowaliśmy, że idziemy do niewoli razem z resztą
wojska.
Próbowaliśmy uciec w czasie jazdy transportu do Niemiec, ale
nie udało się. Potem mówiliśmy sobie, że dobrze się stało,
że zostaliśmy na zachodzie. Ci, co zostali w Polsce, byli
prześladowani. Byłem w obozie jenieckim w Fallingbostel,
potem dostałem się na komenderówkę w Harlingerode w górach
Harzu – była to dosyć ciężka praca, ale w sumie
przetrwaliśmy osiem miesięcy głównie dzięki paczkom z
Czerwonego Krzyża.
Czym się pan tam zajmował?
Było to w górach Harzu, w miejscowości Harlingerode. Ze
stalagów wysyłano ludzi do pracy na tak zwane komenderówki.
To była huta ołowiu, praca była ciężka. Tak jak mówiłem,
przetrwaliśmy dzięki paczkom z Czerwonego Krzyża, które
zaczęły przychodzić po Bożym Narodzeniu. Do Bożego
Narodzenia było bardzo głodno. Dostawaliśmy zupkę z brukwi i
kawałek chleba. Było nas siedmiu i mieliśmy szablon, według
którego kroiliśmy ten chleb – bo koniec chleba był węższy –
potem każdy dostawał jedną kromkę. Do tego była marmolada z
buraków. W każdym razie przetrwaliśmy.
Potem, jak byliśmy oswobodzeni, to przejechaliśmy na tereny
1. Dywizji Pancernej w Meppen. Myśleliśmy, że tam nas może
przyjmą do wojska, bo nikt z moich kolegów wówczas jeszcze
nie myślał o powrocie do Polski. Okazało się, że II Korpus
przyjmuje jeszcze ludzi do wojska, więc pojechaliśmy
autostopem do Włoch. Tam przyjęli mnie i kolegów. Mówię o
kolegach, z którymi żyłem blisko – to byli też podchorążowie
Armii Krajowej. Mieliśmy przejść szkolenie podchorążych we
Włoszech. Zdecydowałem pójść do szkoły podchorążych saperów
i skończyłem ją w maju 1946 roku. Potem cały korpus
przejechał do Anglii.
Postarałem się kontynuować studia, które zacząłem w
Warszawie. Zostałem przyjęty na polską Politechnikę, tak
zwany Polish University College w Londynie. Tam przez cztery
lata studiowałem i ukończyłem w końcu 1950 roku. Po
skończeniu studiów dostałem dyplom inżyniera – polski i po
angielsku.
Zacząłem pracować w biurze projektów mostów kolei
brytyjskich. Potem zdecydowaliśmy z kolegami, że
wyemigrujemy. Część wyemigrowała do Stanów, a myśmy
pojechali do Kanady. W Kanadzie zacząłem pracować. Przez
wiele lat miałem ciekawą i odpowiedzialną pracę. Po trzech
latach pobytu w Kanadzie, gdy byłem w Montrealu, spotkałem
żonę. Wkrótce pobraliśmy się, założyliśmy rodzinę. I tak się
szczęśliwie żyje.
Czy nie myślał pan później o powrocie do kraju?
Na stałe nie. Byliśmy [świadomi], że w Polsce jest rząd
komunistyczny… Była tylko kwestia, czy po skończeniu studiów
zostać w Anglii, gdzie był tak zwany rationing, czy
emigrować do Kanady lub Stanów Zjednoczonych. Część
wyjechała do Australii. W Kanadzie żyjemy już prawie
sześćdziesiąt lat. Teraz, oboje z żoną [jesteśmy] na
emeryturze. Życie właściwie dobrze nam się ułożyło.
Jaki był stosunek ludności cywilnej do Powstańców?
Pierwsze dni były bardzo entuzjastyczne. Ludzie wychodzili,
dawali posiłek, wodę do picia i tak dalej. Ale słyszałem, że
szczególnie pod koniec była już niechęć ze strony ludności
cywilnej. Mnie to osobiście nie spotkało.
Czy stosunek ludności cywilnej do Powstania zmienił się z
biegiem czasu?
Bezwzględnie ludność cywilna bardzo cierpiała. Szczególnie
ci, co musieli wyprowadzić się ze swoich mieszkań, bo na
ogół ci, co zostali, mieli zawsze zapasy. Była taka
tendencja wśród gospodyń, żeby mieć zapasy i mogli sobie żyć
z tego. Ale jak ktoś był wysiedlony, to wtedy nie bardzo
wiedział, z czego żyć.
Wojsko dostawało [wyżywienie]. Szczęśliwie, jak byliśmy na
Starówce, to mieliśmy zapasy niemieckie. Na Stawkach były
duże magazyny, gdzie zdobyliśmy nie tylko broń i panterki,
ale było tam też dużo niemieckiej kawy, dużo kaszy, która
się nazywała „kaszka pluj”, bo była w łuskach. Pamiętam, jak
byliśmy w niewoli, to były dyskusje [na temat], czy mieliśmy
jeszcze makaron czy tylko kaszę. Jak człowiek jest głodny,
to dużo mówi o jedzeniu.
Pamiętam też, jak na [ulicy] Wolskiej budowaliśmy barykady.
Wtedy ludność cywilna pomagała nam, przewracali tramwaje,
ale dla czołgu to nic nie znaczyło. Bezwzględnie mieliśmy za
mało broni.
Potem, jak Starówka upadła i byliśmy na Śródmieściu, to
czekaliśmy, że wreszcie może Rosjanie coś pomogą. [Owszem]
zaczęli zrzucać ze spadochronów worki z żywnością, z takiego
niedużego samolotu, który terkotał jak helikopter. Niestety
te worki często się rozpadały, więc to była mała pomoc.
Wiedzieliśmy z komunikatów, że [także] Anglicy i Amerykanie
starają się zrobić nam jakieś zrzuty. Był jeden duży zrzut –
całe niebo było [usiane] spadochronami, na których były
zasobniki, ale niestety wiatr tak powiał, że większość
wpadła w ręce niemieckie.
Nie mieliśmy dużo pomocy. Później się dowiedziałem, że nasze
władze wojskowe na Zachodzie myślały o tym, żeby wysłać do
Warszawy brygadę spadochronową. Ciekawą rzeczą jest, że są
koła byłych żołnierzy Armii Krajowej w całej Ameryce. Jest
jedno takie koło w Montrealu, do którego należę, i myśmy
zdecydowali, żeby uczcić pamięć lotników kanadyjskich,
którzy zginęli niosąc pomoc Warszawie. W jednym z parków w
Ottawie jest pomnik z nazwiskami, poświęcony pamięci
lotników kanadyjskich, którzy zginęli, niosąc pomoc
Warszawie czy jeszcze przedtem pomoc Armii Krajowej. Polscy
lotnicy z baz we Włoszech też latali. Znamy takich, którzy
teraz jeszcze żyją, mieszkają w Kanadzie i brali udział w
tych lotach nad Polskę. Pod koniec Powstania, wśród kolegów
było wielkie rozgoryczenie, że właściwie wszystko to było
jak gdyby na marne. Ale nie mówiło się, że władze zrobiły
coś złego – po prostu nie udało się. Niestety. [Za to] był
zdecydowany entuzjazm, żeby oswobodzić Warszawę, zanim dojdą
wojska sowieckie.
Jak wyglądała komunikacja między dzielnicami? Czy
wiedział pan, co się dzieje w innych dzielnicach? Czy
słuchali państwo radia w oddziale?
Była tak zwana poczta polowa. Osobiście nie miałem kontaktu.
Mieszkałem na Mokotowie, na [ulicy] Fałata, niedaleko ulicy
Rakowieckiej. Potem dowiedziałem się, że w pierwszych
[dniach] Powstania, moja matka została wysiedlona i
wywieziona na roboty do kopania kartofli. Właściwie nie
miałem kontaktu z rodziną w czasie Powstania.
W czasie Powstania NOW – Narodowa Organizacja Wojskowa –
miała dwa bataliony. Jeden „Gustaw” na Starym Mieście, a
drugi „Harnaś” na Krakowskim Przedmieściu. Między innymi oni
zdobili komendę policji; mieliśmy trochę informacji o ich
działaniu. Kanałami przechodzili ludzie. Przechodziłem raz,
jak już Starówka została ewakuowana. Były też komunikaty
radiowe, które się otrzymywało z Londynu.
Mieliście państwo odbiornik?
Nie, ktoś w dowództwie miał.
Raczej był nacisk na to, żeby coś robić, tak jak budować
barykady, żeby wysyłać patrole, żeby zdobywać żywność. Ktoś
musiał gotować. Ludność cywilna bardzo w tym pomagała. Na
Starówce było to samo co w Śródmieściu. Później dowiedziałem
się, że byli tak zwani gołębiarze. Gdy podejrzewało się, że
jakiś folksdojcz siedzi na dachu, to ludzie starali się go
wytropić. Często były to domysły.
Poza tym istniały obawy nie tylko [przed] natarciem z ziemi,
ale [przed] tak zwanymi krowami czy szafami. Były to pociski
z moździerzy, które mniej więcej z Pola Mokotowskiego czy
jeszcze dalej były wystrzeliwane i wydawały taki
charakterystyczny dźwięk i tylko się czekało, aż pocisk
wybuchnie. Pamiętam, że na Starówce atakowały nas sztukasy.
Leciał i nurkował samolot, a potem w ostatniej chwili
wypuszczał bomby, zmieniał kierunek i podnosił się do góry.
Wtedy było wiadomo, że bomby lecą i człowiek tylko czekał,
gdzie taka bomba spadnie. Nie mieliśmy żadnej artylerii
przeciwlotniczej. Była zdecydowana przewaga broni
niemieckiej.
Potem się dowiedziałem, że u Dirlewangera było dużo
kryminalistów. Była to brygada SS, która składała się z
kryminalistów, [którzy popełnili] dużo zbrodni. Oni byli
bardzo bojowi. Ale kiedy zostały podpisane warunki
zawieszenia broni, to Niemcy przyjęli nas jako kombatantów.
Ludzi, których złapali z bronią w czasie Powstania, często
rozstrzeliwali od razu albo wywozili do obozu
koncentracyjnego. A nas – szczęśliwie – wywieźli wtedy już
do obozu jenieckiego. Traktowano nas względnie po ludzku z
tym, że oczywiście namalowali nam z tyłu KG – Krieggefanger.
Jedzenia mało było, a trzeba było pracować.
Pod koniec Powstania wśród młodzieży był zawód. Zrobiliśmy
to, co mogliśmy. Myśmy też dążyli to Powstania. Przede
wszystkim cała konspiracja szła ku temu, żeby zbrojnie
wystąpić przeciwko Niemcom. Przed samym wybuchem Powstania,
były obwieszczenia dane przez Niemców po polsku i po
niemiecku, że potrzebują sto tysięcy ludzi do kopania
okopów. Wtedy władze, słusznie moim zdaniem zdecydowały,
żeby już nie czekać, że trzeba urządzić ten wybuch. Dzień
czy dwa dni wcześniej wyznaczono godzinę wybuchu Powstania,
która była odwołana. Potem w końcu, pierwszego sierpnia
nadeszła godzina „W”.
Czy mógłby wymienić pan parę nazwisk ludzi, z którymi się
pan przyjaźnił podczas Powstania?
Przede wszystkim był mój dowódca kompanii, dowódca
podchorążówki – Andrzej Sanecki. Potem po jego śmierci –
zginął na Starówce – dowódcą „Anny” został podporucznik
Wojciech Sarnecki. Z moich rówieśników – Stefan Medwadowski
– z Batalionu „Harnaś” i Tadeusz Konopacki – to byli moi
najbliżsi koledzy. Z nimi przechodziłem podchorążówkę, a
przede wszystkim komplety, razem zdawaliśmy maturę. Był też
Zdzisław Chrzanowski, który nie dożył Powstania. Niestety
został złapany przed Powstaniem i zastrzelony na Pawiaku. To
był brat Wiesława Chrzanowskiego, który był pierwszym
marszałkiem sejmu. W czasie Powstania z mojej kompani było
kilka osób, z którymi potem byłem razem na komenderówce.
Nie przyjeżdżam często do Warszawy. Teraz się okazało, że
większość moich kolegów już nie żyje. Coraz mniej jest nas.
[opis fotografii ze skutkami wybuchu czołgu na Starówce].
Moje działania wojskowe skończyły się po dwóch tygodniach,
bo wtedy byłem już tak ciężko ranny, że nie nadawałem się do
akcji.
Dodam jeszcze kilka nazwisk ludzi, których pamiętam z
Powstania. Była sanitariuszka, która mi pomagała przejeść
przez kanał – nazywała się Danuta Magreczyńska, obecnie
Kieżuń – żona profesora Witolda Kieżunia. Był też Jurek
Sikorski „Sikson” – też kolega z gimnazjum Staszica. Jurek
wrócił do Polski, już teraz nie żyje. Wśród zabitych w
czasie wybuchu czołgu był Michał Woynicz-Sianożęcki. Był
bardzo oddanym harcerzem i podchorążym, był wojennym
drużynowym w 16. WDH. Przybocznym tej drużyny był Jasio
Pawłowski – on też zginął przy wybuchu czołgu. Był też
Władek Jarosz – przeżył, w tej chwili mieszka w Londynie.
Utrzymuję kontakt z kilkoma kolegami, głównie z Tadkiem
Konopackim w Ottawie i Stefanem Medwodowskim mieszkającym w
Oakland, Kalifornia. Z czasów pracy konspiracyjnej w
harcerstwie dobrze pamiętam Zbyszka Stok-Stokowca, z którym
byłem w partyzantce. W czasie Powstania Zbyszek walczył w
Kampinosie, a po wojnie był przez kilka lat drużynowym 16.
WDH w Warszawie.
Z okazji obchodów sześćdziesięciolecia Powstania, w Ottawie
zorganizowaliśmy krótką pogadankę dla klubu seniorów w
Ottawie. W międzyczasie miałem kontakt z kilkoma osobami w
Warszawie, ale nie są to dla mnie tak żywe wspomnienia, jak
dla tych, którzy tutaj żyli, i którzy są nadal w środowisku
„Gustaw-Harnaś” – oni spotykają się co miesiąc. Mam się
dzisiaj z nimi spotkać.
Czy pana podejście do Powstania zmieniło się trochę przez
lata, czy teraz zapatruje się pan trochę inaczej?
Samo Powstanie było niefortunne. Nikogo nie winię za to.
Głównie wśród młodzieży inteligenckiej panował wtedy taki
nastrój, że chcieliśmy tego Powstania. Wśród moich kolegów
wszyscy byli wychowankami gimnazjum Staszica. Najpierw był
entuzjazm, a później, jak Powstanie wybuchło –
rozgoryczenie. Tyle osób zginęło i przede wszystkim Warszawa
była bardzo zniszczona.
|
