|
Światowy Dzień
Sybiraka - 17 września
W dniu 17 września, w rocznicę
napaści Rosji Sowieckiej na Polskę w roku 1939, obchodzony
jest Światowy Dzień Sybiraka. Od 1991 roku Dzień
Sybiraka organizowany jest przez Związek
Sybiraków, polską organizację grupującą byłych zesłańców.
Rok 1993 został ogłoszony w Polsce Rokiem Sybiraka. W 2013
roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił dzień 17
września Dniem Sybiraka. Uchwałę w tej sprawie przyjęto
przez aklamację (M.P. z 2013 r. poz. 815).
Chociaż od tamtego tragicznego
okresu - początku Wschodniej Golgoty - minęło 79 lat, dla
nielicznej już grupy ocalonych przeżycia, cierpienia,
poniewierka są na zawsze wryte w ich pamięć. Oni ciągle
pytają:
Cóż zawiniliśmy komu,
Że z gniazd nas rodzinnych zabrali,
Wsadzili w bydlęce wagony,W tajgi Sybiru
zesłali.
(z wiersza anonimowego zesłańca)
W głąb Rosji wywieziono około 2 miliony Polaków. Obecnie
żyjący Sybiracy, wówczas byli dziećmi w różnym wieku.
Czekały ich tam nędza, głód, choroby, osierocenie,
umieranie. Rzadko zdarzało się, by do ojczyzny wróciły
wywożone przecież pełne rodziny. Na tych, którym udało się
wrócić do kraju lub schronić się w krajach demokratycznych
po II Wojnie Światowej, ciąży swoisty obowiązek. To jakby
testament, który muszą wypełnić – ochronić pamięć tych,
którzy zostali pochowani wśród śniegów Syberii i
Kazachstanu.
Każdego roku Sybiracy z całego świata spotykają się najpierw
w Gdańsku pod pomnikiem Golgoty Wschodu na Cmentarzu
Łostowickim w Gdańsku, a następnie przemieszczają się do
Szymbarku na Kaszubach. W spotkaniach bierze od początku
udział każdorazowo ponad 5 tysięcy osób.
Najważniejsze w tym dniu jest przypominanie prawdziwych
losów zesłańców, spisywanie ich od żyjących osób i
przekazywanie dalej.
Teren, na którym odbywa się Światowy Dzień Sybiraków należy
do Centrum Edukacji i Promocji Regionu w Szymbarku
(CEPR)[3]. To miejsce ukazujące w niezwykły sposób historie
sybiraków. Można tam zobaczyć: Dom Sybiraka przywieziony z
Syberii (budowany ok. roku 1765), pociąg którym wywożono
Polaków na zsyłkę podczas II wojny światowej, repliki
łagrów, kościół im. św. Rafała Kalinowskiego w którym
znajdują się liczne pamiątki podarowane przez sybiraków).
Od 2006 artyści wystawiają spektakle poświęcone tematyce
wywózki Polaków na wschód. Wszystkie scenariusze oparte są
na autentycznych przeżyciach zesłańców.
Od roku 2007 Związek Sybiraków przyznaje nagrodę "Ambasador
Sybiraków" dla ludzi sztuki. Nagroda ta jest podziękowaniem
za utrwalanie poprzez sztukę w pamięci ludzkiej tragicznych
losów sybiraków. Nagrodę "Ambasador Sybiraków" otrzymał
między innymi, pośmiertnie na ręce rodziny, Marian Jonkajtys
- autor Marszu Sybiraków. Utwór został oficjalnym hymnem
Związku Sybiraków. Jonkajtys zaprojektował i wykonał (metodą
inkrustacji) drewniany różaniec sybiracki, którego wagoniki
– paciorki inkrustowanymi nazwami miejsc zsyłek Polaków na
Syberię symbolizują Polską Golgotę Wschodu. Różaniec ten
jako dar Związku Sybiraków został ofiarowany Ojcu Św. Janowi
Pawłowi II . Repliki różańca znajdują się w licznych
kościołach w kraju. Był także inicjatorem idei Marszu Żywej
Pamięci Polskiego Sybiru, który odbywa się od 2001 w
Białymstoku.
Jonkajtys rodził się w Augustowie, w rodzinie
nauczycielskiej. Jego rodzice byli pierwszymi nauczycielami
(1919 r.) w Szkole Powszechnej w Augustowie. Ojciec –
Hieronim Jonkajtys został aresztowany w październiku 1939 i
zamordowany przez NKWD (w tym czasie Augustów był już pod
okupacją sowiecką). Wcześniej – we wrześniu 1939 w walkach z
Sowietami zginął starszy brat Mariana – Bronisław,
podchorąży Wojska Polskiego. 13 kwietnia 1940 Marian
Jonkajtys wraz z matką Marią, bratem Janem i czterema
siostrami: Heleną, Grażyną, Zofią i Teresą, został
wywieziony do kołchozu w Północnym Kazachstanie, w okolice
Pietropawłowska i Kokczetawu. Do Polski Jonkajtysowie
wrócili dopiero po 6 latach katorgi, 30 marca 1946.
Po ogłoszeniu stanu wojennego Marian Jonkajtys został
odwołany przez ówczesne władze z funkcji dyrektora Teatru na
Targówku. Nie chcąc występować jako aktor, zajął się
metaloplastyką i rzemiosłem artystycznym (zdał egzamin
czeladniczy). W rzeźbieniu i inkrustowaniu metalem
drewnianych ikon, obrazów i pamiątek pomagała mu żona,
piosenkarka Rena Rolska, która również wycofała się z życia
estradowego. Po roku 1989, gdy reaktywowano Związek
Sybiraków, pisał wiersze w większości poświęcone męczeństwu
polskich zesłańców na Syberii i w Kazachstanie. Zmarł 4
kwietnia 2004 w Warszawie; pochowany na Powązkowskim
Cmentarzu Komunalnym.
Z inicjatywy pana Edwarda Olszówki, w dniu 30 września
odbędą się w Ottawie uroczystości, upamiętniające naszych
Sybiraków.
Pomnik
Poległym i Pomordowanym na Wschodzie
17 września 1995 został odsłonięty Pomnik Poległym i
Pomordowanym na Wschodzie, autorstwa Maksymiliana
Biskupskiego, znajdujący się u zbiegu ulic Muranowskiej i
gen. Władysława Andersa w Warszawie.
„Dla nich i ich pamięci odsłoniliśmy pomnik, który młodym
współczesnym Polakom będzie zawsze przypominał o tamtych
okrutnych czasach” - powiedział jeden z Sybiraków.
„My, Sybiracy, z wiarą i nadzieją przekazujemy młodemu
pokoleniu Polaków nasze wspomnienia z tamtego czasu. Bądźcie
tych wspomnień strażnikami, a prawdę o tych czasach
przekazujcie następnym pokoleniom”.
Pomnik przedstawia ładunek krzyży (łacińskich i
prawosławnych), a także żydowską macewę i nagrobek
muzułmański, umieszczony na platformie symbolizującej wagon
deportacyjny. Przed stojąca na torze kolejowym platformą
ułożono 41 podkładów kolejowych, na których umieszczono
nazwy pól bitewnych z września 1939 znajdujących się we
wschodniej Polsce oraz nazwy miejscowości - miejsc kaźni
narodu polskiego w ZSRR.
Został wybudowany ku czci Polaków poległych i pomordowanych
na Wschodzie, a w szczególności wywiezionych do łagrów na
Syberii oraz ofiar zbrodni katyńskiej. Głównym inicjatorem
budowy monumentu był Wojciech Ziembiński. Pomnikiem opiekują
się członkowie Federacji Rodzin Katyńskich i organizacji
kombatanckich.
W 1999 modlił się tu Jan Paweł II podczas VII pielgrzymki do
Polski. Obok pomnika w 2006 podczas pielgrzymki do Polski
swoim papamobile przejeżdżał Benedykt XVI.
Historia
zesłań na Syberię
W Rosji zesłania były powszechną karą, ale również środkiem
prewencji, co najmniej od początku XVI wieku. Piotr I
wyodrębnił karę katorgi, która od tej pory była odrębną karą
względem zesłania. Obie kary zakładały przymusowe
przesiedlenie, jednak katorga wiązała się z przymusową,
ciężką fizycznie pracą bez wynagrodzenia i osadzeniem w
specjalnych więzieniach dla katorżników, natomiast kara
zesłania nie pozbawiała wolności osobistej, nie nakładała
obowiązku pracy i umożliwiała pracę w wielu zawodach
umysłowych. W późniejszym okresie różnice warunków odbywania
katorgi i zesłania były dość niewielkie.
Określenie „Sybirak” występuje przede wszystkim w dwóch
znaczeniach. W Rosji nazywa się tak mieszkańców Syberii.
Natomiast w Polsce Sybirakami przyjęło się nazywać tych
wszystkich Polaków, którzy byli zesłani i przymusowo
osiedleni na Syberii („zesłani na Sybir”), skąd wielu nigdy
nie wracało. W środowisku polonijnym czasem łączy się
Sybiraków z tymi, którzy byli wysiedlani w inne rejony
Związku Sowieckiego i na spotkaniach mówi się o nich
wszystkich "Sybiracy", gdyż Sybir jest dla nas symbolem
zsyłki na wschód.
Na Syberii Polacy znaleźli się po raz pierwszy jako jeńcy
wojenni w pierwszej połowie XVII wieku. Jednak właściwa
historia polskich Sybiraków zaczyna się po rozgromieniu
konfederatów barskich w 1768 r. Kolejne fale zesłania z
powodu uczestnictwa w spiskach, powstaniach, konspiracji,
miały miejsce w latach 30. i 40. XIX wieku. Wtedy, najwięcej
Polaków trafiło na Syberię w wyniku klęski powstania
styczniowego (lata 1863–1867). Oblicza się, że zesłano wtedy
mniej niż 16,8 tys. Polaków oraz 1,8 tys. towarzyszących im
osób. W ostatnim dwudziestoleciu XIX wieku „zsyłani” byli
głównie uczestnicy nielegalnego ruchu rewolucyjnego. Od
początku XX wieku liczba zesłańców nieznacznie, ale
systematycznie rosła. Wśród nich byli ludzie skazani przez
sądy oraz wygnani z kraju w drodze decyzji administracyjnej.
W 1910 r. na Syberii przybywało od 48 do 52 tys. Polaków.
Pierwszy znany przypadek zesłania na Syberię dotyczy
mieszkańców miasta Uglicz, których zesłano formalnie za to,
że 15 maja 1591 po odkryciu ciała małoletniego następcy
tronu Dymitra, dokonali samosądu na kilku osobach
podejrzanych o morderstwo lub niechęć do carewicza. Choć
samosądu dokonała grupa ludzi, to zesłano wszystkich
obywateli miasta. Do zesłania przyczyniły się
niepotwierdzone pogłoski o tym, że carewicza zamordował ktoś
z obywateli miasta. Ugliczan przesiedlono w 1593 na Ural,
gdzie zbudowali osadę Piełym.
W ZSRR Syberia była dalej centrum zesłań, powstał tam m.in.
system łagrów, zarządzany przez Główny Zarząd Obozów -
Gułag. Po agresji ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 roku setki
tysięcy polskich mieszkańców Kresów uległo przesiedleniu,
niektórzy m.in. na Syberię (inni np. do Kazachstanu).
Na mocy układu Riberntrop-Mołotow między III Rzeszą a ZSRR,
i jego następstwem, podzielono Polskę między owe państwa.
Ziemie, które dostały się pod okupację radziecką dołączono
do marionetkowych republik Białoruskiej i Ukraińskiej.
Przesiedlenia Polaków zostały zatwierdzone w uchwale o
wysiedleniu tzw. osadników z 5 grudnia 1939 roku przez Biuro
Polityczne KC WKP oraz Radę Komisarzy Ludowych ZSRR.
Następnie 29 grudnia tego samego roku przez RKL ZSRR została
zawarta instrukcja na temat deportacji oraz utworzenia
specyficznych osiedli, do których mieli trafić polscy
przesiedleńcy. Za najbardziej niebezpieczną grupę z punktu
widzenia polityki Związku Radzieckiego okazali się polscy
żołnierze z 1920 roku, którzy otrzymali ziemie na kresach
wschodnich.
W roku 1940 NKWD opracowało całą listę "elementów
antysowieckich", z których postanowiono oczyścić nowo
zdobyte ziemie. Do ewidencji wciągnięto następujące grupy
osób:
a) wszystkich członków partii niekomunistycznych, od
anarchistów i trockistów poczynając, a na partiach
prawicowych kończąc,
b) wszystkich członków korporacji studenckich, organizacji
strzeleckich, młodzieżowych, organizacji sportowych,
c) byłych żandarmów, policjantów, byłych pracowników policji
i więziennictwa,
d) byłych oficerów wszystkich armii nie sowieckich,
e) byłych ochotników armii "białych" i innych armii
antysowieckich,
f) wszystkich uchodźców, emigrantów politycznych,
reemigrantów, repatriantów.
g) wszystkich przedstawicieli firm zagranicznych i
pracowników byłych urzędów państwowych,
h) osoby utrzymujące łączność z zagranicą lub z poselstwami
i konsultantami państw obcych,
i) byłych pracowników Czerwonego Krzyża,
k) członków stowarzyszeń religijnych, duchownych, personel
kościelny i "aktyw religijny",
l) byłą szlachtę, ziemian, kupców, bankierów, przemysłowców,
którzy posługiwali się pracownikami najemnymi, właścicieli
przedsiębiorstw, hoteli i restauracji.
Osoby te uznano za przeciwników ustroju, czekały je
represje, najczęściej w postaci deportacji. Najbardziej
niebezpiecznych osadzano w więzieniach, często zabijano po
krótkim, stronniczym procesie.
Okrutny los spotkał Sybiraków, masowo wywożonych w zimne
trzewia ZSRR oraz na bezkresne stepy Kazachstanu. Stłoczeni
w bydlęcych wagonach, dziesiątkowani przez choroby i mróz.
Ich kości spoczywają dziś w nieznanych mogiłach przy szosach
i torach. W lasach i na spękanej ziemi stepu.
Sybir pochłonął wiele istnień, setkom tysięcy nie było dane
wrócić do ojczyzny. Tym, którym się to udało wrócić do
Polski lub innych krajów, po dziś wspominają upokarzające
warunki w jakich przyszło im żyć. Sybir pozostawił głęboką
bliznę. Choć od tamtych tragicznych wydarzeń minęło już
tyle, to wciąż pamięć o doznanych krzywdach nie maleje.
Dziś, ostatni Sybiracy powoli odchodzą, a wraz z nimi
wspomnienia i opowieści z nieludzkiej ziemi. Przysiądźmy na
chwilę i wysłuchajmy ich historii.
Syberia za czasów carskich zdecydowanie różniła się od tej
pod panowaniem sowieckim. Natura oraz ostry klimat pozostały
te same. Zmieniła się jednak władza. Odtąd bezlitosna i
pozbawiona skrupułów, odzierająca z godności i
wykorzystująca do cna. Syberia sowiecka, to łagry oraz karne
posiołki rozsiane po nieludzkiej ziemi, w których szarość,
brzydota i nędza były wszechobecne. W końcu Syberia znana z
czasów sowieckich, to niewolnicza praca w skrajnie ciężkich
warunkach na nieludzkiej ziemi.
Apogeum zsyłek Polaków na Sybir to okres II wojny światowej.
1 września 1939 roku Niemcy napadli na Polskę. Kilkanaście
dni później, 17 września również wojska ZSRR wkraczają do
Polski. W skutek układu granicznego zawartego pomiędzy
sowietami, a III Rzeszą pod okupacją radziecką, znalazło się
pięćdziesiąt jeden procent terytorium Polski. Obszar ten
zamieszkiwało 13,2 miliona ludzi. Kolejne miesiące wojny
przynosiły, coraz to większe represje na Polakach.
W latach 1940 - 1941 doszło do czterech dużych zsyłek.
Pierwsza z nich miała miejsce 9-10 lutego 1940 roku. Według
polskich źródeł w głąb ZSRR zesłanych zostało 220 tys. osób.
Podczas pierwszej deportacji, skoncentrowano się przede
wszystkim na osadnikach wojskowych, oraz średnich i niższych
urzędnikach państwowych, a także służbie leśnej. Warunki
atmosferyczne były wybitnie niesprzyjające - mróz sięgnął
temperatury - 40 stopni Celsjusza. Żołnierze radzieccy
wywlekali z domów zaskoczonych ludzi, znów zezwalając na
wzięcie ograniczonej liczby bagażu. Deportowanym zezwolono
na zabranie ze sobą odzieży, wartościowych rzeczy, naczyń,
żywności, narzędzi. Na miejscu Polacy zostawiali dorobek
swojego życia - sprzęt rolniczy, cały żywy inwentarz,
nieruchomości. Deportowaną ludność przewożono do północnych
obwodów RFSRR m.in. czelabińskiego, gorkowskiego,
irkuckiego, iwanowskiego. Podczas pierwszej deportacji,
umarło najwięcej deportowanych. Liczba mogła sięgać od
trzech do czterech procent w pierwszych miesiącach zesłania.
Druga deportacja miała miejsce 13-14 kwietnia 1940 roku.
Szacuje się, że objęła około 320 tys. obywateli
przesiedlonych w większości do Kazachstanu. Druga deportacja
była wymierzona w m.in. rodziny wrogów ustroju
socjalistycznego, urzędników państwowych, wojskowych,
policjantów, nauczycieli, kupców, przemysłowców, działaczy
społecznych.
Trzecia deportacja miała miejsce 29-30 czerwca 1940 roku.
Polskie szacunki mówią o około 240 tysięcy. Zesłani
kierowani byli m.in. do Autonomicznych Republik Radzieckich:
Jakuckiej, Maryjskiej oraz Komi.
Czwarta, ostatnia duża deportacja rozpoczęła się 22 maja, a
zakończyła się 22 czerwca 1941 roku. W tym czasie deportacji
podlegały szczególnie osoby z terenów nadgranicznych.
Wywożono przede wszystkim ludność, ze środowisk
inteligenckich. Pozostałych uchodźców oraz rodzin osób
aresztowanych przez NKWD, w trakcie drugiego roku
radzieckiej okupacji. Polskie opracowania mówią o liczbie
deportowanych 280 tys. Ustalenie dokładnej liczby osób
deportowanych w latach 1940-1941, wydaje się nie możliwe.
Dla wszystkich akcji deportacyjnych wspólnym było
prowadzenie akcji z zaskoczenia i utrzymywanie w tajemnicy
miejsca wywózki. NKWD zawsze dokładnie opracowywało
instrukcje deportacyjne. W każdym powiecie zakładano sztab
deportacyjny, którym kierowało kilku oficerów NKWD
nadzorujących działania poszczególnych grup operacyjnych.
Owe grupy zjawiały się w domostwach późną nocą lub wczesnego
ranka i składały się z oficera NKWD, podległych mu
żołnierzy, miejscowych milicjantów i przedstawicieli
lokalnych władz. Po zakomunikowaniu decyzji o przesiedleniu,
przeprowadzano dokładną rewizję, celem sprawdzenia czy w
domu nie jest ukrywana broń. Nierzadko podczas owej rewizji
korzystano z okazji i rabowano mieszkańcom cenne rzeczy.
Następnie wyznaczano im określony czas na spakowanie się i
opuszczenie domostwa. Zwykle wynosił on 30 minut, jednak
część grup operacyjnych pałająca do Polaków nienawiścią
zaniżała go do 10-15 minut. Podobnie było z limitem wagowym
bagażu dla każdej rodziny - również był on podany dokładnie
w instrukcji, jednak poszczególni funkcjonariusze NKWD sami
decydowali ile i jakich rzeczy może zabrać ze sobą
wysiedleniec.
Wysiedlani byli dowożeni furmankami, ciężarówkami bądź
saniami do stacji kolejowych, dalej zaś wywożeni wagonami
towarowymi, przerobionymi nieco, by umożliwić przewóz ludzi.
Wspomniane przeróbki polegały na umieszczeniu po bokach
wagonu piętrowych prycz, zamontowania wewnątrz żeliwnego
piecyka i wycięciu otworu w podłodze, mającego służyć za
ubikację. W takim wagonie jechało, w zależności od wielkości
deportacji 20 do 60 osób. Najczęściej panował w nich tłok.
To jak i jakie wydawano zesłanym posiłki również zależało od
konkretnego transportu - w jednych czyniono to regularnie, w
drugich sporadycznie, raz na kilka dni. Wielkim problemem
były racje wody, wahające się w okolicach dwóch wiader
dziennie na wagon. Najbardziej męczyło pragnienie podczas
deportacji czerwcowych, gdy panowały wielkie upały. Mała
ilość wody, koniecznej do utrzymania higieny, wielki tłok
oraz obskurne toalety przyczyniły się do epidemii chorób -
świerzbu, czerwonki, rozprzestrzeniania się pcheł. Dodatkowo
podczas pierwszych dwóch akcji wysiedleńczych ludzi dręczył
mróz, sięgający nieraz do 40 stopni Celsjusza poniżej zera.
Wszystko to przełożyło się na dużą ilość zgonów w trakcie
wywózki. Umierały zwłaszcza dzieci i osoby starsze, ich
zwłoki pozostawiano bez pogrzebu podczas przystanku.
Sybirakom mówiono:
"Zapomnijcie o waszej burżuazyjnej Polsce - Polski waszej
nie ma i nigdy nie będzie. Nigdy do Polski nie powrócicie,
tu pozostaniecie na zawsze. Nikt was nie zbawi i nikt wam
nie pomoże ... "
"Przyjechaliście żeby pracować i zdychać, bo Polski nie było
i nie będzie. Polsza zgniła"
Armia
Andersa na Bliskim i Środkowym Wschodzie – Irak,
Syria, Palestyna, Egipt
Dzięki zawarciu Paktu Sikorski-Majski w dniu 31.07.1941 r.
możliwa była „amnestia” więzionych w ZSRR obywateli polskich
i ich wstępowanie do tworzonej Armii Polskiej na Wschodzie.
Jej organizację regulowała umowa wojskowa pomiędzy Rządem RP
a Rosją Sowiecką podpisana na Kremlu 14.08.1941 r. Dokument
ten określał zobowiązania Sowietów do zaopatrzenia Armii w
broń i żywność.
Powołany specjalnym rozkazem Naczelnego Wodza z 11.08.1941
r. na dowódcę Armii Polskiej na Wschodzie, zwolniony 7 dni
wcześniej z więzienia na Łubiance, gen. Władysław Anders w
swym rozkazie z 22.08 wzywał obywateli polskich do
wstępowania do polskiego wojska. Na terenie Rosji Sowieckiej
otwarto punkty rekrutacyjne, a Szefem Misji Wojskowej został
gen. Zygmunt Szyszko-Bohusz przybyły z Londynu. Organizowała
się także Ambasada RP oraz jej delegatury na terenie ZSRR.
Dzięki tej armii wielu Sybiraków i zesłańców do innych
republik trafiali na Zachód przez Indie, Pakistan, Iran,
Bliski Wschód, Afrykę...
Link do strony: Tworzenie Armii Polskiej w ZSRR http://kresy-siberia.org/anders
W okresie styczeń-luty 1942 r. Armia Polska została
przeniesiona na południe ZSRR na teren republik Uzbeckiej,
Kirgiskiej i południe Kazachstanu ze sztabem w Jangi-Jul
koło Taszkientu. W Guzar powstał Ośrodek Organizacji Armii,
utworzono Szkołę Junaków i obóz Junaczek.
Pomocnicza Służba Kobiet i personel medyczny Armii
zaopiekował się tysiącami polskich uchodźców cywilnych.
Żołnierze niejednokrotnie dzielili się swoimi skromnymi
racjami z cywilami. Tropikalne choroby dziesiątkowały
pacjentów szpitali i ich personel. Wcześniejsza bardzo
trudna sytuacja z umundurowaniem i brakiem sprzętu bojowego
uległa poprawie dzięki dostawom z Wielkiej Brytanii.
Na usilne starania gen. Andersa 18.03.1942 r. Stalin wyraził
zgodę na ewakuację nadwyżki wojska do Iranu, w tym polskich
marynarzy i lotników udających się do Wielkiej Brytanii.
I ewakuacja odbyła się w końcu marca 1942 r Transport koleją
do Krasnowodzka, a następnie statkami przez Morze Kaspijskie
do Pahlevi w Iranie uratował życie 43.958 żołnierzom i
osobom cywilnym.
Bazę w Iranie przygotowywał od stycznia 1942 r. gen. bryg.
Józef Zając z siedzibą dowództwa w Teheranie. Na terenie
miasta i w jego okolicach powstały obozy przejściowe dla
wojska oraz obozy cywilne. Tymi ostatnimi zajęła się
Delegatura Rządu RP w Teheranie. Dla dzieci i młodzieży
powstał m.in. ośrodek szkolny ze szpitalem w Isfahanie.
Junacy zostali skierowani do Palestyny. Tworzyła się sieć
polskich instytucji na Środkowym Wschodzie.
Pozostałe w ZSRR oddziały polskie przebywały nadal z
cywilami w prymitywnych warunkach na terenie Rosji. Władze
sowieckie coraz bardziej utrudniały rekrutację do polskiego
wojska. Dzięki wsparciu strony brytyjskiej i staraniom gen.
Andersa Stalin nagle 8.07.1942 r. wyraził zgodę na szybką
ewakuację całego wojska polskiego do Iranu.
W czasie II ewakuacji (09.08-01.09.1942 r.) tą samą drogą co
I ewakuacja przetransportowano 70.000 osób (w tym 25.500
cywili). Uchodźcy cywilni poprzez Iran byli następnie
transportowani do polskich osiedli w Afryce, Indiach,
Meksyku czy Nowej Zelandii.
Link do strony : Polscy uchodźcy w Indiach http://kresy-siberia.org/indie/
Polscy uchodźcy w Afryce http://kresy-siberia.org/afryka/
Na Środkowym Wschodzie powstało szereg polskich placówek
oświatowych (gimnazjów, liceów, szkół dla junaków i
junaczek, gimnazjów zawodowych, Ośrodek Szkolenia PSK w
Rehovoth w Palestynie, Szkoła Podchorążych Artylerii w Iraku
itp.).
Maj 1943 r. to przenosiny Armii Polskiej w rejon
Kirkuk-Mosul w Iraku ze sztabem w Quizil-Ribat. Żołnierze
zamieszkali w dużym obozowisku namiotowym, dokuczały im upał
i ulewne deszcze. Nie przeszkodziło to jednak w ich
intensywnemu szkoleniu wojskowemu.
Z Palestyny do Iraku dotarła 3 Dywizja Strzelców Karpackich
utworzona z Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich
(wsławionej udziałem w bitwie o Tobruk) i uzupełnienia jej
żołnierzami ewakuowanymi z ZSRR.
O poprawę złego stanu zdrowia żołnierzy dbało szereg
polskich szpitali. Dziewczęta i kobiety z Pomocniczej Służby
Kobiet dbały m.in. o kantyny, świetlice, kasyna i sklepy.
Część Sztabu Armii mieściła się w Bagdadzie. Powstał Dom
Żołnierza.
W maju 1943 r. Armia Polska została przekształcona w 2
Korpus Polski, a jej dowódcą został gen. Anders. Po
przegranej Niemiec w bitwie pod El-Alamein i ich wyparciu z
Afryki w lipcu Amerykanie i Brytyjczycy wylądowali na
Sycylii. W tym czasie polskie wojsko przeszło przeszkolenie
w górach Syrii, włączono je do 8 Armii Brytyjskiej i
przeniesiono do Palestyny. Dowództwo objęło bazę pod Gazą.
Lepsze warunki klimatyczne umożliwiły powrót szeregu
żołnierzy do zdrowia. Pamiętne dla wielu żołnierzy-tułaczy
było Boże Narodzenie spędzone w 1943 r. w Ziemi Świętej z
pasterką w Betlejem.
W okresie grudzień 1943-styczeń 1944 r. rozpoczęło się
przenoszenie oddziałów polskich do Egiptu z użyciem kompanii
transportowych PSK. Na Środkowym Wschodzie pozostały szkoły
junaków i junaczek, zapasowe jednostki Armii, służby
zaplecza.
W turach styczeń-luty 1944 r. i kwiecień-maj 1944 r. miały
miejsce transporty polskiego wojska na Płw. Apeniński. Armia
dotychczasowych tułaczy miała włączyć się do walk na terenie
Włoch.
Na terenie ZSRR pozostały często ich rodziny, w ZSRR i na
Środkowym Wschodzie polskie cmentarze, a oni wbrew
niekorzystnym postanowieniom konferencji w Teheranie chcieli
walczyć o wolną Polskę. Po zakończeniu II Wojny Światowej
wielu z nich pozostało na Zachodzie. Niektórzy trafili do
Kanady.
|
UWAGA: