Maria M. - W pewnym małym
miasteczku
Z Drugiej
Strony Fotografii
Opuściłam budynek lokalnej biblioteki punktualnie
w południe. Raz w tygodniu dwie godziny mojego
wolnego czasu spędzam na układaniu książek na
półkach, wyszukiwaniu zamówionych wcześniej przez
czytelników pozycji, odkładaniu do kartonów tych
które podczas pobytu w bibliotece były wypożyczone
tylko kilka razy. Zostaną przekazane do domów
opieki dla ludzi starszych, na coroczną wyprzedaż
dla mieszkańców okolicznych miasteczek. Sto
dwadzieścia minut czasu to niewiele, ale każda
pomoc nawet tego typu ma wielką wartość dla pięciu
osób personelu. Dla mnie pobyt w tym miejscu to
okazja oddychania hałasem przewracanych kartek
książek czy magazynów, możliwość spotkania
znajomych czy nawiązanie nowych kontaktów. Ale
głównie kieruje mną przekonanie, że podstawą
każdej społeczności są małe środowiska, takie jak
to, gdzie wysiłek prawie wszystkich skierowany
jest na ich przetrwanie. W czasach, kiedy termin
globalizacja jest tak często używany nadal są
właściciele biznesów i sklepów, nauczyciele i
pracownicy społeczni, hydraulicy i fryzjerzy,
którzy podzielają mój punkt widzenia.
Na głównej ulicy miasteczka ruch pojazdów jest
znikomy, kilku pieszych krąży pomiędzy nielicznymi
sklepami a lokalną kawiarnią/piekarnią. Poczta i
bank są zamknięte, ale kwiaciarnia zaprasza do
środka kolorową dekoracją w oknach wystawowych.
Idąc powoli w kierunku mojego ulubionego sklepu,
zastanawiam się czy liczba mieszkańców jest tak
niewielka, że rozproszone po ulicach osoby są w
pewnym stopniu niezauważalne, czy to z powodu, że
jest sobotni dzień. Dzień późniejszego
rozpoczynania codziennego życia w wielu rodzinach,
powolnego krzątania się po domu jak również
licznych prac, na które podczas tygodnia nie
wystarczyło czasu. Z jednej strony patrzę dookoła
z obawą, czy nie zabraknie mi czasu na
zamieszkanie w tym wybranym przeze mnie miejscu,
zanim napływ nowych mieszkańców zmieni całkowicie
jego charakter. Z drugiej strony odczuwam
nieodpartą chęć zachowania jego klimatu w takim
stanie w jakim jest teraz. Dla wielu mieszkańców
jest to jego największa wartość. Cisza wieczorów,
leniwie rozpoczynające się poranki, znajome twarze
i rozmowy z prawie każdą osobą spotkaną podczas
spaceru. Bardzo często umiejętność formułowania
kompromisów prowadzi do najlepszych rozwiązań –
kontynuuję rozmyślania. Miasteczko położone na
wzniesieniach daje wrażenie dynamiki krajobrazu,
ulice, nawet te przecinające się pod kątem
prostym, nie są monotonne a urok wielu domów
zachowujących swój pierwotny wygląd wprowadza w
nastrój podróży w przeszłość. Liczne festiwale i
wydarzenia kulturalne czynią je jeszcze bardziej
atrakcyjnym, zachęcając mieszkańców bliższej i
dalszej okolicy do spędzenia w nim dnia lub nawet
kilku. Czy jest to rozwiązanie pośrednie pomiędzy
całkowitym otwarciem się na przybywających z
zewnątrz a rozrastaniem się stosunkowo nielicznej
społeczności we właściwym tempie?
Ulica Główna, numer 124, niewielki sklep służący
jako miejsce, gdzie potrzebujący otrzymują za
darmo produkty żywnościowe, ale również, gdzie
można nabyć używane ubrania, torebki, a także
książki, czy drobne wyposażenie kuchenne po wręcz
symbolicznych cenach. Jednocześnie z wejściem do
jego wnętrza przekraczam granicę czasu, wchodząc z
naiwnością dziecka w sferę niewiadomego i
nieoczekiwanego, z uczuciem jakie towarzyszy mi
przed każdą podróżą. Oczekiwanie na wydarzenie się
czegoś wyjątkowego. Uważnie przeglądam nieliczne
książki, stare wydania magazynów ilustrowanych i
albumy na zdjęcia. Potrzebuję jeden a może dwa na
zdjęcia rodzinne leżące w nieładzie w kartonowych
pudełkach.
Uwagę moją zwraca album w ciemnej, brązowej
oprawie. Wystarczająco obszerny, aby pomieścić
wszystkie fotografie. Z niewiadomego powodu
wertuję jego kartki, jakby szukając śladu
pozostawionego z myślą o kolejnym właścicielu.
Może z tego powodu, że od pewnego czasu po
przeczytaniu inspirującej, wypożyczonej książki,
wsuwam pomiędzy jej kartki notatkę dla następnego
czytelnika „Życzę miłego czytania”, oczekując
pozostawionej w zamian wiadomości. Pomiędzy
przedostatnią a ostatnią stroną znajduję wycinek z
gazety. Nieznana ręka wycięła jedynie tytuł i
znajdującą się pod nim fotografię. Tytuł jest
bardzo wymowny „Nasz kraj odzyskał niepodległość,
o wszystkim decydujemy sami”, poniżej na
czarno-białym zdjęciu gromada uśmiechniętych
dzieci w szkolnych mundurkach powiewa
chorągiewkami. Z której części świata pochodzi
skrawek papieru, czym kierowała się osoba, która
uznała ten fragment gazety za najważniejszy? Na
odwrocie ręcznie napisane słowa „Nie wystarczy
zdobyć niepodległość, ale trzeba umieć jej
bronić”.
Po powrocie do domu rozmyślam nad dalszym losem
wycinka z gazety. Czy powinnam go zachować, włożyć
pomiędzy inne jakie przechowuję od lat? A może po
prostu wyrzucić? Wtedy nigdy się nie dowiem jaką
informację ma do przesłania. Postanawiam
przygotować ogłoszenie z prośbą o pomoc
mieszkańców małego miasteczka. Przy okazji
kolejnej wizyty w bibliotece przypinam kartkę
papieru do korkowej tablicy. Aby zwrócić uwagę
odwiedzających to miejsce treść ogłoszenia
napisana jest na turkusowym tle, nie z lewej
strony na prawą, ale z góry na dół. Po miesiącu
daremnych oczekiwań zastanawiam się czy powinnam
je zdjąć z tablicy, czy czekać dłużej. Czas nic
nie kosztuje, miejsce na tablicy również. Czas
również zaciera ślady pamięci, przechodząc obok
wielokrotnie zapominam o nim.
Lato zbliża się ku końcowi, dnie ciepłe jeszcze w
południe rozpoczynają się od chłodnych ranków. W
bibliotece pojawiają się pierwsze jesienne
dekoracje a do mojego ogłoszenia ktoś przypiął
kartkę z numerem telefonu. Nie zauważyłam kiedy,
może czeka na mnie od długiego czasu. Dzwonię
następnego dnia, spokojny kobiecy głos brzmi po
drugiej stronie.
- Nie, nie jest w stanie pomóc mi w odnalezieniu
kraju, który cieszy się wolnością ani określić
czasu w jakim została zrobiona fotografia, ale
chętnie może podzielić się historią innego
miejsca, które doświadczyło tego samego.
Spotykamy się w lokalnej kawiarni/piekarni na
kawę. Dwie osoby nie znane sobie do tego momentu
prowadzące rozmowę jakby spotkały się po długim
niewidzeniu.
„Kilka lat temu miałam okazję, a może częściowo
zostałam przekonana do podjęcia pracy w kraju
położonym na innym kontynencie – mówi kobieta.
Małe państwo, była kolonia, nie tak dawno uzyskało
niepodległość, która dla wielu miała posmak
demokracji. Moc podejmowania decyzji o wszystkim
stopniowo przeszła w ręce jego mieszkańców.
Przypływ optymizmu w lepsze, dogodniejsze życie
dotknął wszystkich. Kraj bowiem nie tylko ze
względu na znikomy obszar i niską populację, ale
również z powodu braku surowców i rozwiniętego
przemysłu nie był atrakcyjny dla większości
kapitału zagranicznego. Natomiast był w posiadaniu
piękna przyrody, przyjaznego klimatu, dostępu do
akwenów morskich i klejnotów archeologicznych.
Mógł zadowolić turystów szukających wypoczynku w
oddaleniu od cywilizacji jak również tych
szukających luksusowych warunków do spędzenia
wakacji.
I tak znalazłam się w teraźniejszości pomiędzy tym
co lokalne a tym co przybywa z zewnątrz. Ze
względu na charakter pracy i zakres obowiązków
miałam sposobność poznać wielu mieszkańców tego
niewielkiego kraju, decydentów, reprezentantów
prawa, biznesmenów, pracowników administracji i
tych z produkcji, ulicznych sprzedawców pamiątek,
sklepikarzy i rybaków. Dobrze sytuowanych,
mieszkających w murowanych domach z zakratowanymi
oknami, otoczonymi żelaznym ogrodzeniem i z zawsze
zamkniętą bramą wjazdową. Jak również tych co nie
posiadali prawie niczego, mieszkając w wynajętych
drewnianych domach, z darmową wentylacją i wieloma
niezapraszanymi gośćmi przedostającymi się przez
nieszczelne ściany.
Wszystkich łączyła wiara w obiecany dobrobyt, co
dla każdego mogło oznaczać zupełnie coś
odmiennego. Dla bogatych lepszy samochód, wakacje
w bogatszym świecie, prywatna szkoła dla dzieci.
Dla biedniejszych lub uboższych lepiej płatna i
stała praca, rower, którym można dojechać do niej,
telefon komórkowy ten prawdziwy a nie na kartę,
która nie wystarcza na zbyt wiele rozmów. W miarę
upływu demokracji marzenia i wizje przyszłości
zmatowiały i wypłowiały głównie pośród mniej
zamożnych obywateli. Bogatszym nadal powodziło się
lepiej, reguła sprawiedliwego podziału przemieniła
się w zasadę większej i mniejszej połowy.
Zniechęcenie, zmieszane z rozczarowaniem, często
zaprawione rozgoryczeniem a nawet złością w
niewielkim stopniu motywowało gorzej sytuowanych
do uczciwej i systematycznej pracy. Nieustające
poszukiwanie miejsc, gdzie warunki zatrudnienia
były, lub wydawały się dogodniejsze, a
wynagrodzenie wyższe przesuwało mieszkańców z
jednego krańca kraju w kierunku tego lepszego. Nie
zdawali sobie bowiem sprawy, że odzyskanie
niepodległości to tylko pierwszy, niewielki krok
na bardzo długiej drodze jej utrzymania i
pielęgnowania.
Weszłam w realia pełna optymizmu i przekonania, że
dzięki niemu mogę zmienić wiele. Zaczynając od
drobnych, niewielkich posunięć mając na uwadze
większe i znaczniejsze zaplanowane na przyszłość.
Zbliżało się właśnie Boże Narodzenie. Tym razem
bez białej kołdry śniegu za oknem, naturalnej
choinki i wielu tradycyjnych potraw. Natomiast nie
zabrakło prezentów dla tych, którzy pracowali w
miejscu, gdzie ja również pracowałam i mieszkałam
jednocześnie. W torbie, którą każdy z nich
otrzymał na dzień przed świętami, były nie tylko
słodycze, ale i jabłka. Owoc tak popularny w
innych częściach świata, a w tym jego zakątku
trudno dostępny i drogi. Uśmiech zadowolenia
rozjaśnił na moment twarze obecnych, w oczach
można dostrzec cień refleksji. Fotografia została
zrobiona.
W pobliżu domu na niewielkim drzewie zawisły dwa
owoce mango. Wszyscy obserwujemy je codziennie w
oczekiwaniu na osiągnięcie dojrzałości do
spożycia. Porozumienie grupowe zostało zawarte a
mówi ono, że w odpowiednim momencie owoce zostaną
komisyjnie ocenione, zerwane, sprawiedliwie
podzielone pomiędzy wszystkich. Ustalamy, że
należy poczekać na zbiory jeszcze tylko kilka dni.
Następnego ranka wydarzeniem dnia jest tajemnicze
zniknięcie jednego z owoców. Zawód i
rozgoryczenie, gniew i chęć zidentyfikowania i
ukarania winnego są tematem rozmów do końca dnia.
Nie doprowadzają do zamierzonego celu, jak w wielu
podobnych sytuacjach. W dniu podjęcia finalnej
decyzji, po kolacji jesteśmy gotowi do uroczystego
zerwania i skonsumowania owocu. Uśmiech
zadowolenia rozjaśnia twarze, w kącikach ust
niektórych nadal rysuje się rozczarowanie.
Fotografia została zrobiona.
Sally i Gabriel nie są małżeństwem chociaż są ze
sobą od kilku lat i mieszkają pod jednym dachem.
Wynajmują niewielki dom, nie stać ich na własny i
tak pewnie będzie przez długi czas. Sally jest
drobna i krucha, pracowita i zdeterminowana. Jest
uczciwa i łatwo znajduje dodatkowe zajęcie.
Zaufanie jest towarem cenionym ponad wieloma
innymi zaletami wśród mieszkańców, którym powodzi
się lepiej. Szczególnie wtedy, gdy otwierają dla
kogoś swój dom, aby utrzymał go w czystości.
Gabriel snuje plany na przyszłość, o
dostatniejszym życiu, możliwości kupna roweru.
Pracuje głównie w ogrodzie, czasami wykonuje
drobne naprawy. Porusza się z elegancją mężczyzn
zdających sobie sprawę z przyjemnej
powierzchowności, ujmującego uśmiechu i szeroko
otwartych, z dozą dziecinnego zdziwienia, oczu.
Podczas pracy często odpoczywa. Czy myśli wtedy o
przyszłości czy o zbliżającym się ojcostwie?
Sally oczekuje dziecka, wiedzą oboje, że nie
jednego, ale dwóch. Wydatki będą większe niż
planowane, dlatego Sally pracuje długie godziny.
Gabriel prowadzi długie rozmowy z kolegami,
szczególnie wieczorem czekając na jej powrót. Tuż
przed wyznaczonym terminem narodzin córek Sally
postanawia spędzić kilka dni z matką mieszkającą
bliżej szpitala. Podróż autobusem trwa około dwóch
godzin, jeśli autobus nie tylko przyjedzie, ale
przyjedzie zgodnie ze rozkładem jazdy. Od tego
dnia oczekujemy na wiadomość. Późnym sobotnim
popołudniem Gabriel zostaje ojcem. Patrzy z
zakłopotaniem na nas zgromadzonych przed domem,
entuzjastycznie rozmawiających o najbliższej
przyszłości. Jaka będzie jego przyszłość, co
stanie się z jego planami?
Sally nie wraca do domu natychmiast, matka i
siostry pomogą jej przy dzieciach w pierwszych
dwóch tygodniach. Po ich upływie Gabriel prosi o
pomoc, w przywiezieniu jej i dzieci. Zajmie to
dużą część dnia, podróż w obie strony, nie można
jechać za szybko po wyboistej, piaszczystej
lokalnej drodze. Dziewczynki wydają mi się tak
delikatne, obawiam się wziąć je w ramiona. Po
kilku godzinach powolnej jazdy zatrzymujemy się
przed miejscem zamieszkania Sally i Gabriela.
Wnętrze prawie pozbawione sprzętów wydaje się
bardziej przestronne niż jest w rzeczywistości.
Zanim dzieci zostaną położone w łóżeczku
zatrzymujemy się w otwartych drzwiach. Zastygła w
bezruchu postać kobiety przytulającej niemowlęta i
nieco odsunięta sylwetka mężczyzny. Fotografia
została zrobiona.”
Moja znajoma kończy swoją opowieść
niespodziewanie. Niepodległość, demokracja,
nadzieja i zwątpienie w sprawiedliwość, ludzkie
losy przecinające się w przestrzeni czasu i
realiach miejsc. Czy można odczytać je z
czarno-białej fotografii wyciętej z gazety?
Jaką wiadomość przekazują nam zdjęcia rodzinne czy
grupowe? Czy uśmiechnięte twarze na nich są w
stanie powiedzieć więcej niż to co zostało
uchwycone w krótkim momencie wyzwolenia migawki?
Czy zaglądając na ich odwrotną stronę możemy
dowiedzieć się lub domyślać o zdarzeniach tuż
przed a i też po ich wzięciu? Czy ci którzy
obejmują się ramieniem, pogodni i zadowoleni to ci
sami, na co dzień zagubieni, nieszczęśliwi?
W jakim stopniu rozbieżne może być to co widzimy w
porównaniu do tego co jest rzeczywistością?
Intensywnie szukałam w pamięci zdjęć rodzinnych,
dokumentujących głębokie cierpienie, strach, ból i
rozpacz. Nie znalazłam żadnego, a te przeżycia czy
stany emocjonalne nie ominęły mojej rodziny,
podobnie jak żadnej innej. Czy chcieliśmy
przekazać tylko dowody naszej szczęśliwości
świadomie lub nieświadomie deformując prawdziwy
obraz życia?
Maria M.
mariam7@mail.com |
Maciej
Maria Malicki
